Τόσο κοντά, τόσο μακριά από το Μάη του 68

Στην αυγή του αστικού κόσμο ο Σαιν Ζυστ διακήρυττε στην γαλλική εθνοσυνέλευση: Η ευτυχία είναι μια καινούργια ιδέα για την Ευρώπη

Ενάμισι αιώνα μετά, μια ομάδα νεαρών καλλιτεχνών, θα διαπιστώσουν το αδύνατο της υπεσχημένης ευτυχίας στις συνθήκες του σύγχρονου κόσμου αφού κάθε πτυχή του είναι εγκλωβισμένη σε μια οργάνωση της αποστέρησης, σε ένα πλέγμα διαχωρισμών, που εμποδίζουν την πραγμάτωση της ζωής.

Guy Debord

Τον κόσμο αυτό θα ανατάμει, με εξαιρετική ενάργεια, ο Γκι Ντεμπόρ (Guy Debord), προεκτείνοντας, την αγνοημένη από τους μαρξιστές¹, ανάλυση του Μαρξ για τον φετιχισμό του εμπορεύματος - δηλαδή την κυριαρχία του νεκρού  πάνω στο ζωντανό²- πέραν του περιορισμένου χώρου της οικονομίας και των αγορών, στο σύνολο της κοινωνικής ζωής.

Ο Ντεμπόρ μαζί με τον Gil Wolman θα ιδρύσει το 1952,τη Λετριστική Διεθνή που στην συνέχεια, το 1957, θα μετατραπεί σε Καταστασιακή Διεθνή (Internationale Situationniste).

International Situationist, Gothenberg, 1961

Η δραστηριότητα της Λετριστικής-Καταστασιακής Διεθνούς είναι εντυπωσιακή. Δεν έμεινε πλευρά του σύγχρονου κόσμου, από το εμπόρευμα και το θέαμα, τη γλωσσά και την πολεοδομία, έως την κατανάλωση και την ιδεολογία, που να μη δεχτεί την θεωρητική η έμπρακτη ανελέητη κριτική τους, μέσα από θεωρητικά κείμενα, σκανδαλώδεις πράξεις, αναστροφές-εκτροπές έργων τέχνης, αντι-κινηματογράφο. Επέκτειναν με εξαιρετικό τρόπο το πρόγραμμα δολιοφθορών της κουλτούρας, που είχε ξεκινήσει το Dada.

Ψυχογεωγραφικός χάρτης του
Παρισιού

Μαρσέλ Ντυσάν
Το Μεγάλο Γυαλί

 Η συνολική αυτή άρνηση του καπιταλιστικού κόσμου καθόρισε το νέο επαναστατικό πρόταγμα, που είναι η κατάκτηση της ολότητας.

Έλυσαν το γρίφο του Μαρσέλ Ντυσάν «πώς δηλαδή, ως καλλιτέχνες να δημιουργήσουμε έργα που να μην είναι έργα τέχνης», επιχειρώντας να θεωρήσουν και να πραγματώσουν την καθημερινή ζωή ως έργο τέχνης, να θέσουν την επανάσταση στην υπηρεσία της ποίησης, αντιστρέφοντας το σχέδιο του Αντρέ Μπρετόν -που ήθελε να θέσει την ποίηση στην υπηρεσία της επανάστασης- «να προσφέρουν στον έρωτα το λάγνο κρεβάτι μιας επανάστασης» (Raoul Vaneigem: Η επανάσταση στην καθημερινή ζωή)

Κορυφαίο έργο του Ντεμπόρ είναι το βιβλίο του «Η κοινωνία του θεάματος».

 Εκεί θα διαπιστώσει ότι «όλες οι πλευρές της ζωής των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής παρουσιάζονται ως συσσώρευση θεαμάτων» και θα ορίσει το θέαμα ως «το κεφάλαιο σωρευμένο σε τέτοιο βαθμό που μετατρέπεται σε εικόνα», διευκρινίζοντας ότι «το θέαμα δεν είναι ένα σύνολο εικόνων αλλά μια κοινωνική σχέση προσώπων μέσω των εικόνων».

Κριτική του διαχωρισμού

Δείτε εδώ ολόκληρο το φιλμ με ελληνικούς υπότιτλους

Έπειτα, έτσι όπως τα κινούμενα μόρια των υδρατμών εγκαταλείπουν τις χαοτικές τροχιές τους και συμπυκνώνονται σε σταγόνα, η  ιστορία συμπυκνώθηκε. Μέσα από την υπόγεια διαλεκτική γεγονότων ή συμβάντων και αδιόρατες κινήσεις ιδεών, ξέσπασε ο Μάης.

Δεξιοί κι αριστεροί γραφειοκράτες της σκέψης έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους.

Ο Economist σε ένα ειδικό αφιέρωμα –που εκδόθηκε μέσα στον Μάη- για τα επιτεύγματα της «Γκωλικής τάξης» υμνεί την κορύφωση της καπιταλιστικής συσσώρευσης, το υψηλό βιοτικό επίπεδο και την αξιοθρήνητη αδυναμία των γαλλικών συνδικάτων. Την ιδία στιγμή ένας ακαδημαϊκός του μαρξισμού ο Andre Gorz, βεβαίωνε ότι «στο προσεχές μέλλον δεν θα υπάρξει καμία κρίση στον Ευρωπαϊκό καπιταλισμό τόσο δραματική που να οδηγήσει τις μάζες των εργατών σε επαναστατικές γενικές απεργίες ή σε ένοπλους αγώνες στην υπεράσπιση των ζωτικών τους συμφερόντων» και η L' Humanité  θα δημοσιεύσει ένα άρθρο του George Marchais με τον τίτλο Οι ψευτοεπαναστάτες θα αποκαλυφθούν³.

Το μελάνι δεν πρόλαβε να στεγνώσει όταν το άγριο γέλιο μιας, πρωτοφανούς στη νεότερη ιστορία, κοινωνικής εξέγερσης, πέταξε τους αξιοσέβαστους αναλυτές και τους επαγγελματίες της χειραγώγησης, εκεί που πραγματικά ανήκαν: στον σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας.

Ούτε το ξεκίνημα ούτε η συνέχεια του Μάη ήταν εξηγήσιμα για τους θεωρητικούς της γραμμικής εξέλιξης, της απόλυτης προβλεψιμότητας και της λογιστικής της ιστορίας. Όσοι δεν κατανοούν ότι η ιστορία είναι το πεδίο της δυνατότητας και όχι το μεταφυσικό πεδίο της ιστορικής ανάγκης και των αδήριτων μεσσιανικών -όπως πιθανόν θα σημείωνε ο Μπένγιαμιν- νομοτελειών, θα κάνουν την αριθμητική τους και  από καιρού εις καιρόν θα εκπλήσσονται, Αντίθετα οι περισσότεροι από τα εκατομμύρια των διαδηλωτών και καταληψιών του Μάη, χάρη στη διαύγεια μιας ξαφνικής αιθρίας, ζούσαν μια από τις σπάνιες στιγμές βιωμένης ποίησης, μια προοικονομία ενός άλλου μέλλοντος.



Οι στίχοι των ποιητών ανακατεύτηκαν με τα συνθήματα στους τοίχους και συναντήθηκαν με την ποίηση των οδοφραγμάτων. Η εργατική τάξη της Γαλλίας θα ξάφνιαζε τον κόσμο -ίσως ξαφνιάστηκε και η ίδια- από την αιφνίδια συνειδητότητα που την μετέτρεπε ραγδαία σε τάξη για τον εαυτό της. Η νύχτα των οδοφραγμάτων θα είναι το μετέωρο βήμα που θα μείνει ανολοκλήρωτο για πάντα. Όχι μονό χάρη στην συνετή διαχείριση του Γ.Κ.Κ. που πρόσφερε εγκάρδια, σανιδά σωτηρίας στον Ντε Γκωλ, αλλά γιατί το κίνημα δεν μπόρεσε την κρίσιμη στιγμή να συγκεκριμενοποιήσει το όραμα σε πολιτικό στόχο. Το μέλλον, προς το παρόν, αναβάλλεται.

Μετά την ήττα, οι μετά Χριστόν προφήτες, έσπευσαν να συνεισφέρουν ο καθένας με την δική του εκδοχή νοήματος, διαλέγοντας από την κληρονομιά του Μάη το κληροδότημα που τους ταίριαζε:

Οι οικονομιστές γραφειοκράτες θα φωτογραφηθούν διπλά στις αυξήσεις μισθών (μέχρι 14%), την μείωση του ωραρίου, και το ανέφικτο της επανάστασης χωρίς την στιβαρή καθοδήγηση της κομματικής γραφειοκρατίας.

Τα αλαζονικά μειράκια του φιλελευθερισμού θα διατυμπανίσουν αυτάρεσκα την ικανότητα ενσωμάτωσης του καπιταλισμού, αφού ο Μάης προμήθευσε με αφθονία ιδεών και στρατηγικών τις θεραπαινίδες της κατανάλωσης - κάτω από το ελευθεριακό συχνά παραμονεύει το φιλελεύθερο- αλλά και τα πολιτικά ιερατεία, με την φετιχιστική λατρεία της νεολαίας.

Οι σοβαροί διανοούμενοι θα επισημάνουν ότι, όπως ήταν αναμενόμενο άλλωστε, μέσα στην σκοτοδίνη που δημιούργησε η αιφνίδια εκτόξευση στον ουρανό, η επαναστατική θεωρία και η ποίηση, ανακατεύτηκαν με οιδιπόδειες σαχλαμάρες, ορφανά του Στάλιν και ανερχόμενες πολιτικές βεντέτες τύπου Κον Μπεντίτ.

Κι έτσι στο τέλος  θα απομείνουν οι στιγμές βιωμένης ποίησης, για τους παρίες της ιστορίας που άλλη ιδιοκτησία δεν θέλησαν.

Ρέκβιεμ για έναν πιονέρο  του ουρανού της ολότητας.

Αν ο Ντεμπόρ είναι ένας μεγαλοφυής διανοητής του 20ου αιώνα είναι γιατί με εξαιρετική ενάργεια περιέγραψε τον κίνδυνο πως, στην κινούμενη άμμο των εικόνων τίποτα δεν ξεφεύγει.

Όταν, πριν λίγους μήνες, το Γαλλικό Ινστιτούτο και το Γαλλικό Προξενείο κάνουν αφιέρωμα στο Ντεμπόρ, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο Ντεμπόρ όχι μόνο δεν αποτελεί κίνδυνο για το σύστημα, αλλά το σύστημα τον ενέταξε ήδη στην προπαγανδιστική του φαρέτρα και στις τουριστικές του ατραξιόν. Πρόκειται για τη θριαμβική επιβεβαίωση των θέσεων του Ντεμπόρ, μόνο που ο θρίαμβος, είναι θρίαμβος του θεάματος.

Το γνωρίζαμε ήδη αφού τα συνθήματα του Μάη μετατραπήκαν  εδώ και χρόνια μέσα στη χαβούζα της γκλαμουριάς σε φράσεις-κλισέ των σημαιοφόρων της βλακείας οι οποίοι, περιφέρουν τη μιζέρια τους, με τον κομπασμό του σκλάβου που παρουσιάζει τους χαλκάδες του για κοσμήματα.

Μπορεί η θεαματικοποιήση του Ντεμπόρ να μας βεβαιώνει ότι, 18 χρονιά μετά την αυτοκτονία του, επήλθε πλέον  ο οριστικός του θάνατος, αλλά η σκέψη του δεν έχασε το επαναστατικό της περιεχόμενο, υπό την αναγκαία προϋπόθεση, ότι θα διαβαστεί με την επίγνωση, ότι «η αλλοτριωμένη άρνηση του παλιού κόσμου είναι άρνηση που ανήκει στον παλιό κόσμο».

Ο Μάης είναι τόσο μακριά όχι γιατί οι εξεγερσιακές συνθήκες μοιάζουν αναιμικές (δεν θα επαναλάβω το λάθος του Andre Gorz) αλλά γιατί, λες και η βαρβαρότητα της οικονομικής κρίσης μας έσπρωξε να διανύσουμε τον ορίζοντα των γεγονότων που περιγράφει η κοσμολογία, το επαναστατικό πρόταγμά του: η κατάκτηση της ολότητας, έγινε παντελώς αδιανόητο (και σ’ αυτό δυστυχώς η ιστορία δε θα με διαψεύσει).

Καθώς λοιπόν, ο καπιταλισμός που γνωρίζαμε φτάνει στο αναπόφευκτο τέλος του, οδηγούμαστε σε ένα μέλλον που όντας ανίκανοι να το δημιουργήσουμε θα είναι τόσο σκοτεινό που δεν μπορούμε ούτε να το διανοηθούμε.

Αυτός ο αποτρόπαιος κόσμος λοιπόν τελειώνει

όχι με έναν πάταγο (όπως θα ήθελε ο Ντεμπόρ, όπως θα θέλαμε)

αλλά με έναν λυγμό.

Υ.Γ.

Αυτή την αυτο-υπονομευμένη ανάρτηση -αφού θέλει να καταγγείλει το θέαμα ενώ έχει ήδη

υποκύψει στο θέαμα της επετειακής συνήθειας- την χαρίζω στον φίλο μου τον Κώστα που έκανε

τον κόπο να υποτιτλίσει την  κριτική του διαχωρισμού για να την παρουσιάσουμε σε μια

μεταμεσονύκτια παραθαλάσσια προβολή.

Σημειώσεις 

1.    Με μονή ίσως εξαίρεση τον Λούκατς

2.    Της νεκρής εργασίας του εμπορεύματος πάνω στις ζωντανές σχέσεις των ανθρώπων.

3.    Δεν ήταν δηλαδή καμιά φοβερή πρωτοτυπία η Πανσπουδαστική Νο8 του δικού μας Πολυτεχνείου